نقش گِلبازی در پرورش تخیّل، خلاقیّت و سازندگی كودك
فواید گل بازی
1ـ تقویت و هماهنگی چشم و دست
كودك برای شكل دادن به گل از عضلات دست استفاده میكند و به دنبال آن چشم را به همكاری با دست وا میدارد و از قوه ی تخیل و تصور خویش برای خلق و ابداع آن كمك گرفته و چیزی را میآفریند.
از آنجا كه هماهنگی چشم و دست برای رشد كودك ضروری است، لازم است برای كودكان فعالیتهایی كه منجر به هماهنگی حركتی چشم و دست میشود مانند نقاشی (استفاده از رنگ، قلممو، آبرنگ و ...)، گلبازی، ساختن مجسمهها و كارهای گلی، خمیربازی و نقاشی با انگشت را در نظر گرفت.
2 ـ ابزاری برای تشخیص و درمان
كودكان با گلبازی میتوانند ایدههای گوناگون خود را زودتر پیاده كنند، لذت و آرامشی كه در زمان بازی با گل به دست میآورند از نقطه نظر درمانی بسیار بااهمیت است.
تجربیات بازی درمانگران نشان داده است كه كودكان عصبی و زودرنج را میتوان از طریق گلبازی، شنبازی و آببازی درمان كرد.
بازی كردن با آب، خاك، شن و گل اثر معجزهآسایی در حل مشكلات و بروز خلاقیت كودكان دارد. آنان از طریق بازی و ساختن یك غول، گرگ، سگ، مار و ... آن را مورد حمله قرار دادن و خراب كردن میتوانند از ترسها، وهمیات، احساسات و پندارهای واهی رهایی یابند.
بچههای خشن ، گل و یا خاك رس را سوراخ سوراخ میكنند و یا اینكه آن را روی هم میكوبند، مثلاً كودكی كه دارای مشكل است با گل تابوتی میسازد كه درونش مردی از گل ساخته شده، خوابیده است. او میگوید: «الان درِ تابوت را میبندم، محكمش میكنم، حالا دیگه اون نمیتونه نفس بكشه.» با دستهای خودش محكم روی تابوت فشار میآورد و به این وسیله انتقام خودش را از پدری كه مورد تنفرش است میگیرد.
گِلبازی برای كودك این فرصت را ایجاد میكند تا احساسات ناخوشایند و سركوب شده خویش را ابراز نموده و به لحاظ روانی تخلیه و سبك شود.
3ـ فایدههای دیگر
كودكان از طریق گلبازی موضوعاتی از قبیل شكل انسان، حیوان، خانه، كلوچه، پیچ، آچار و بسیاری چیزهای دیگر درست میكنند و سعی دارند اشكالی بسازند كه به نحوی به آنها تعلق دارد، همان طوری كه در نقاشی كردن این كار را انجام میدهند.
اغلب در نقاشیها كودكان چیزهایی را كه برایشان مهمترند بزرگتر ترسیم میكنند تا چیزهایی كه برایشان از اهمیت كمتری برخوردار است. در گِلبازی و ساخت مجسمههای گلی هم كودكان اشكالی را كه برایشان مهمتر است، با جزئیات بیشتری به كار میبرند. در این نوع شكلها ، كودك ممكن است از طریق دقت بیشتر روی ساخته ی خویش مثل گذاشتن دگمه به جای چشمها، حصیر برای لباس و یا نخ به جای موها اهمیت بیشتری به ساخته خویش بدهد.
از آنجایی كه گِلبازی، از نظر والدین كار كثیفی محسوب میشود لازم است پیشبینیهای لازم در این باره صورت گیرد:
ـ میزی كه برای گِلبازی در نظر گرفته میشود باید دارای رویه مخصوص (فورمیكا) باشد كه تمیز كردن آن راحتتر است و یا اینكه از پلاستیك برای پهن كردن روی میزهای معمولی استفاده كرد.
ـ از وسایلی مانند وردنه، قاشق، چاقوهای پلاستیكی و یا فلزی كه لبههای تیزی ندارند استفاده شود.
ـ به هر كودكی یك تكه گِل به اندازه سیب بزرگ داده شود و كودك هر طور كه دلش میخواهد از آن استفاده كند، به او آزادی كامل دهیم تا با خمیر آشنا شود و حس كنجكاویاش را ارضا كند، هرگز در مرحله آشنایی از او نخواهید كه چیزی بسازد.
در مرحله بعدی روبهروی كودكان بنشینید و این سؤالات را از كودكان بكنید «اگر من این خمیر را فشار بدهم چه میشود؟ اگر آن را بكشم چطور میشود؟» كودكان را به این كار بیشتر تشویق كنید.
ـ هرگز به كودكان نگویید چه آدمك قشنگی درست كردهای و یا چه مار قشنگی است. سعی نمایید هنگام تشویق از دراز بودن، نرم و گرد بودن آنچه كودك درست كرده تعریف كنید.
ـ والدین و یا مربیان میتوانند كنار كودكان بنشینند و همراه آنها بازی كنند. شركت در بازی موجب تشویق كودكان میشود ولی والدین و یا مربیان نباید چیزهایی را بسازند كه بچهها از روی آن كپی كنند، این كار باعث هدر رفتن استعداد، خلاقیت و قوه ابتكار كودكان میشود.
ـ بعد از اینكه كار بچهها تمام شد، بهتر است گلها را به صورت گلولههای كوچكی به اندازه یك سیب در آورده و در وسط آن یك سوراخ كوچك ایجاد كرده و در آن آب بریزیم تا گِل نرم باقی بماند و بچهها برای كار با آنها در فرصت و جلسه بعدی مشكلی نداشته باشند و یا اینكه آنها را داخل سطلی درپوشدار گذاشته و روی آن یك پارچه مرطوب و یا اسفنج (ابر ظرفشویی) بگذاریم و سرپوش ظرف را محكم كنیم.
اگر گل رس خیلی خیس باشد كپك میزند و اگر خشك باشد كار كردن با آن مشكل است. اگر گل خشك و سفت شد آن را داخل یك كیسه میگذاریم و با ضربات چكش آن را خرد میكنیم. بعد از خیساندن داخل آب دوباره برای بازی آماده میشود.
ـ برای كودكان توضیح دهید كه گِل را نباید به جز محدودهای كه بازی میكنند (اتاق مخصوص یا گوشهای از حیاط) به سایر جاها ببرند.
ـ برایشان توضیح دهید كه در هنگام بازی در كار یكدیگر دخالت نكنند.
طرز تهیه گِل رس
برای تهیه گل رس، خاك رس را در ظرفی ریخته روی آن آب بریزید، به طریقی كه سطح آب در ظرف، از سطح خاك رس بالاتر باشد، سپس مدت 24 ساعت بگذارید خیس بخورد بعد با ورز دادن و مالش میتوان آن را به صورت خمیر در آورد.
خاك رس را میتوان از محلههایی كه مغازه كوزهگری هست و یا مغازههایی كه اسباب و لوازم هنری دارند تهیه كرد.