معني و مفهوم پرورش مذهبي

[roya]

معني و مفهوم پرورش مذهبي

پرورش مذهبي در حقيقت مجموعه دگرگوني هايي است که در فکر و عقيده فرد به منظور ايجاد عمل و رفتار خاصي که متکي به ضوابط مذهب باشد انجام مي شود . به عبارت ديگر در سايه دگرگوني هايي که درفکر و عقيده افراد ايجاد مي گردد اخلاق، عادات ، آداب و رفتار، روابط فردي و اجتماعي شخص صورت مذهبي و شرعي مي گيرند و مذهب به عنوان عامل مسلط بر زندگي فرد و جنبه هاي آن خودنمايي مي کند.

براي بررسي بيشتر اين مسئله نخست بايد ببينيم که ما از مذهب چه انتظاري داريم ؟ جاي بحث نيست که انتظار ما از مذهب آن است که براي طرز برخورد ما با پديده ها و موجودات ، ضابطه هايي معين کند. طبعاً هر قدر دامنه تعاليم مذهبي وسيع تر باشد نوع ضابطه ها متعددتر و فراخ تر است.

بدين سان مذهبي چون اسلام که مدعي خاتميت است بايد ضابطه هايش متعدد وداراي کليت و شمول باشد بدانگونه که تمام جوانب زندگي آدمي را فرا گيرد و اصولاً زندگي را رنگ دهد. مذهب بايد براي تمام تجليات زندگي ما خط مشي معيّن کند و نوع روابط ما را با موجودات و پديده ها تحت کنترل آورد.

پس کار مذهب ، تعيين ضوابط براي روابط است و پرورش مذهبي عبارت است از ايجاد زمينه براي نافذ ساختن ضوابط در روابط.


لزوم ضوابط براي روابط

ضوابط مذهب براي روابط انساني ، ضروري تر از هرگونه ضابطه اي است. زيرا در اين جهان که صنعت ، تمام جوانب زندگي بشري را تحت الشعاع قرار داده به زحمت مي توان گفت که فرد داراي وظايفي نسبت به جامعه است مگر از ديد مذهب. فرويد روانکاو اطريشي گمان مي کرد که جامعه نيازي به مذهب نخواهد داشت و تنها تمدن قادر خواهد بود که انسان را اداره کند.

ولي بي توجهي گردانندگان جنگ بين المللي به ارزش وجودي انسان و ويرانگري و خونريزي هاي بي حساب ، قتل ها و غارت ها که زن و مرد و پير و جوان و کودک و حتي حيوانات و ساختمان ها را هم فرا گرفته بود باعث شد تا او از اين نظر عدول و در آن تجديد نظر کند.

در اين عصر که بيماري هاي رواني و اضطراب ها و نگراني ها از گله هاي انساني !! قرباني هاي متعدد مي گيرد ضوابط مذهبي بهترين داروي شفابخش و نجات دهنده بشر از نگراني هاست. آدلر روانکاو معروف براساس تجارب سي ساله روانکاوي خود مي گويد: هيچ يک بيماران رواني که حس مذهبي خود را باز نيافتند درمان نشدند.

به هر حال کار مذهب تهيه ضوابط براي روابط بشر ، و پرورش مذهبي نفوذ دادن اين ضوابط براي کليه رابطه هاي بشري است.


هدف ها در جنبه روابط

براي اين که دورنمايي از روابط يک فرد داشته باشيم مي توانيم بگوييم که آدمي لااقل داراي سه نوع رابطه است : رابطه اي با خود، رابطه اي با آفريدگار و خالق خود ، و رابطه اي با جهان به معناي اعم ، و پرورش مذهبي بايد اين روابط را تحت کنترل آورد . بدين سان ما سه نوع ضابطه براي سه دسته روابط خواهيم داشت . در اين بحث به اختصار هدف هر يک از انواع روابط فوق را ذکر مي کنيم و روش هاي وصول به اين اهداف را مورد بررسي قرار مي دهيم .


هدف ها در رابطه با خود:

با ديدي کلي مي توان گفت هدف در مورد خود ، نوآفريني براي وصول به سعادتمندي است و سعادتمند کسي است که جسمش در سلامت ، فکرش در زايش براي کسب فضيلت ، و روان او قدرتمند و آزاد باشد.

مي دانيم که سعادت به دست آوردني و کسب کردني است نه يافتني و براي همين، سازندگي در خود ضروري است .

اما سازندگي در خود نيازمند به مقدمه اي است که آن شناخت خود است. بدين سان پرورش مذهبي در اين زمينه داراي دو وظيفه شناخت خود ، و سازندگي خود است و کسي که پرورش مذهبي را عهده دار است بايد به اين دو مسئله در کودک توجه داشته باشد.



الف – شناخت طبيعت کودک:

مطالعه انسان براي شناخت او از يک سو کار زيست شناس ، از سوي دوم کار روان شناس و از جهت سوم کار جامعه شناس است. انسان موجودي است با منشاء خاکي که خلقتي توأم با رنج و در طي مراحل متعدد دارد. موجودي است داراي ترکيب هاي فيزيولوژيک و متشکل از ظاهر و باطن – ظاهر آن از گوشت وخون است که مرکب از عناصر موجود در خاک است و باطن او از عقل و نفس که داراي منشاء علوي است.

در جنبه منفي موجودي است ضعيف و در عين ضعف به خود مغرور، سراسر خودپرستي و خودمداري ؛ از حق و حقيقت عدول مي کند و در عين حال از ديگران رعايت حق و عدالت را مي خواهد. آزمند است و مي خواهد همه به او ببخشند ولي خود به ديگران نبخشد. به لحاظ اصل خلقت ، جاهل ، و نه تنها جاهل بلکه ظلوم و جهول است. بين دو قطب حرص و بخل گام بر مي دارد . حريص در جمع مال و بخيل در توزيع آن . متعددي وخشمگين است . اگر قدرتي به دست آورد آن را در راه منافع شخصي خود اعمال مي کند و در عين قدرتمندي ناتوان است؛ به هنگامي که گرسنه شود فرياد سر مي دهد و به موقعي که دردي بر او مسلط شود آه و ناله مي کند. بلندهمت و بلند پرواز است ولي درعين حال با يک ضرر متأثر مي شود.

در جنبه مثبت موجودي است جوياي کمال و رو به کمال - در عين قدرتمندي غرائز، مي تواند آن را مهار کند. و در عين خاکي بودن مي تواند تا مقام قرب اوج گيرد. تلاش و کوشش او و تمرکز فکري و قواي ارادي او مي تواند از فرشته بالاترش برد . به ظاهر کوچک است ولي جهان اکبر در او مـُنطوي ( پيچيده ) است . کتاب مبين خداست . در سايه سازندگي در خود ، کار خود مي کند يعني مي تواند در عالم تصرف کند و پديده ها را تحت نظام و فرمان خود درآورد ؛ در عين خاکي بودن داراي تجلي صفاتست و در عين طغيان نفس بر آن غالب است.

مربي با اين آگاهي که از آدمي در دست دارد بايد در سازندگي او کوشش کند.


ب – سازندگي در کودک:

گفتيم سعادتمند کسي است که داراي جسمي در سلامت و انديشه اي در طريق فضيلت ، و رواني توانا و قدرتمند باشد.

بدين سان سازندگي در انسان بايد شامل سه جنبه باشد : تن ، مغز، روان.

1- پرورش تن از آن بابت مهم است که مَرکـَب روان است و تجلي عقل بدان قائم مي باشد . آنچه که در اين زمينه مورد نظر است عبارت است از پرورش تن، توجه به رشد و نمو تن ، حفظ سلامت و بهداشت ، کسب آرامش ، تفريح و استراحت معقول ، ايجاد هماهنگي بين اعضاء ، تغذيه از طيبّات ، پوشش آن در برابر عوامل طبيعي براي سلامت او.

2- پرورش مغز : پرورش آن در جهت زايش انديشه هاي نيکو، دور داشتن آن از اجتهاد در امور، يافتن عقل معاش، اطاعت از دين و قانون زندگي با رأي عقل و تدبير در امور جاري و آينده خود .

3- پرورش روان به منظور کسب قدرت جهت تعديل غرائز ، تعديل احساسات و و عواطف ، کوشش به سير تکاملي براي بقاي نفس ، بهداشت و تقويت روان، آرايش روان ، دوستي حق و دفاع از آن ، تملک نفس ، حفظ شخصيت و تماميت وجودي ، داشتن آرامش در هجوم حوادث، روح گذشت و فداکاري ، شجاعت و شهامت ، انتقادپذيري، ايجاد ملکات فاضله چون ايثار، خيرخواهي ، صبر در مصائب ، و خلاصه داشتن هدف هاي عالي انساني .

کلاً در جنبه سازندگي ، آدمي مي تواند به درجه اي برسد که معني را در ماده دخالت دهد، مفاهيم اصيل معنوي را در زندگي حکومت بخشد، در راه حق فداکاري کند، و بالاخره به جايي رسد که دريابد:

اِنـَّهُ لـَيسَ لِاَ نفسِکُم ثـَمـَن اِلّا الجَنة فـَلا تـَبيعوها اِلّا بَها

آگاه باشيد که براي وجود شما بهايي جز بهشت نتواند بود، آن را جز به بهاي بهشت مفروشيد.