راه پرورش وجدان چيست ؟

[roya]

راه پرورش وجدان چيست ؟

راه هاي پرورش وجدان

اين نكته قابل ذكر است كه وجدان كودكان برخلا ف بزرگسالان انعطاف پذير است و به سادگي تسليم مي شود. شما ممكن است نكته اي و مسئله اي حتي خلاف وجدان به كودك بگوييد و آن را با مهر يا خشونت درآميزيد و از طفل بخواهيد كه آن را بپذيرد. او در برابر شما موضع نمي گيرد و با اين كه آن امر را قبول ندارد ، زود تسليم مي شود.

اين حالت از آن بابت است كه در سنين خردسالي هنوز حالات و رفتارهاي كودك شكل نگرفته و مقاوم نشده است. هنوز او به خود ، اعتماد و اتكاي كافي ندارد و وابسته به والدين و مربيان خويش است . به همين نظر بايد به اين مرحله توجه داشت و جنبه انعطاف پذيري او را به حساب آورد . به ويژه بايد وجدان او را به گونه اي ساخت و رشد و پرورش داد كه رنجي و مصيبتي براي آينده اش نيافريند . اما در طريق پرورش وجدان ، اصول و ضوابطي را بايد مد نظر داشت كه اهم آنها بدين قرارند :

1- آموزش ها : كودك مايه هاي اوليه مورد نياز براي زندگي انساني را با خود همراه دارد و هر آنچه كه كلاً نيك و يا بد است مي داند و بدانها آگاه و هشياراست وهم آن را مورد توجه و عمل قرار مي دهد. اما اين نكته هم قابل ذكراست كه همه مصداق ها را نمي شناسد ؛ بخصوص در مورد آنچه كه نيك و بد عرفي و اجتماعي است .

بدين سان بخشي از كار مربيان ، دادن آموزش هاي لازم و معرفي مصداق هاست . اين امر بايد در دوران كودكي صورت گيرد و كودك به كارهاي خوب تشويق و از كارهاي ناروا بازداشته شود ضمن اين كه درهمين مرحله مصداق هاي نيك و بد را به او مي آموزيم .

2- ارائه الگو : ما بارها در تشريح مباحث خود گفته ايم كه رفتار شما براي كودكان درس است . آنها از اين طريق مي آموزند چگونه باشند و در برابر جريانات و امور چگونه موضع بگيرند. بخصوص فراموش نكنيد كه جنبه تقليد در كودكان نيرومند است ؛ آنچه را كه مي بينند در وجدانشان اثر گذارده و تحت تأثير آن قرار مي گيرند. داوري آنها درباره امور و جريانات به تدريج بر اساس چيزي مي شود كه شما آن را از طريق رفتار و حالات خود به كودك داده ايد و درنتيجه شما بايد پاسخگوي خوب و بد واقعه اي باشيد كه بر اساس وجدان كودك با الگوگيري از شما شكل گرفته است .

3- آموزش هاي اخلاقي : تعليمات اخلاقي ، خود رنگ دهنده ي وجدان است . دراين راه نبايد تنها به تذكري قناعت كرد و يا انديشيد كه اگر يك بار مسئله اي را به كودك گفتيم او را كافي است. كودكان نياز دارند مسئله اي را چندباره بشنوند تا به تدريج داراي خوي پسنديده شوند و اخلاق خوب به صورت عادتي در آنان درآيد و طبعاً وجدانشان هم برهمان اساس رنگ پيدا كند. كودك در فطرت خود تنها از كليات امور آگاه است ، مصداق هاي اخلاقي را شما بايد به او بياموزيد.


4- استفاده از داستان ها : داستانهاي سودمند و ارزنده اي وجود دارند كه استفاده از آنها براي كودكان درس است و هدايت كننده آنها به سوي خير و نيكي هاست . شما از طريق قصه هاي خوب مي توانيد نوعي خاص از وجدان را در او بر اساس زمينه هاي فطريش رشد دهيد. قهرمان هاي خوبي را براي داستان خود پيدا كنيد، قهرماني كه از طريق آنها بتوان مفاهيم نيك و بد ، زشت و زيبا و ... را به كودكان تفهيم كرد و راه را از چاه نماياند.

5- استفاده از بازي ها : بازي ها در مواردي مي توانند كودك را به داوري واظهار نظر درباره آنچه روا يا نارواست وا دارند و شما بعنوان پدرومادر و يا مربي مي توانيد بازي هايي را برگزينيد كه ضمانت كننده بيداري وجدان كودك و به راه آورنده و هدايت كننده او باشد. در هر بازي سعي كنيد شعور نفساني او را بيدار كنيد و به او بفهمانيد چه چيزي خوب يا ناپسند است، چه عملي زشت و يا زيباست و او چگونه موضعي اتخاذ كند تا موفق باشد.

6- استفاده از پند و تشويق : ما در مواردي ، بسيار نيازمنديم فرزندان خود را موعظه كنيم و پند و اندرز خود را از آنان دريغ نداريم . به هنگامي كه كار پسنديده اي انجام داد او را مورد تشويق قرار دهيم و درجايي كه مرتكب لغزش و خطاهايي شد با پند و موعظه سعي كنيم او را از راهي كه درآن است باز داريم .اين امر درباره كودكان اثرات نيكو و مطلوبي دارد و مقتضاي طبيعت و خوي آنهاست كه تسليم موعظه ها و تحت تأثير تشويق ها هستند.

7- واداشتن به تأمل و انديشه : قدرت تفكر مي تواند مايه اي باشد كه بر اثرآن تضادها و برخوردهاي دروني ازميان بروند و انسان دراثر تأمل در امور به جاهايي برسد كه ضوابط شرع و وجدان را در يابد و به نظارت خود و تأييد آنچه كه مورد رضاي وجدان است دست پيدا كند.

انديشه در باره امور و جريانات ، وجدان را از آلودگي دور و برحذر مي دارد و انسان مي تواند در طريقي گام بردارد كه منافع و مصالح خود و ديگران را رعايت كند و گامي برخلاف فطرت خويش بر ندارد.

8- واداشتن به تمرين و تجربه : انسان به تدريج كه رشد مي كند حوادث و جريانات را هم تجربه مي نمايد و به آگاهي هايي دست مي يابد كه براي رشد و كمال او ضروري است . آگاهي عملي بر آنچه كه مي گذرد و لمس حقايق و واقعيت ها ، او را در معرض داوري و اظهار نظر درباره امور قرار مي دهد . عملاً در مي يابد كه دروغ نارواست و صداقت و صفا پيش برنده و سازنده است و اين خود سبب پيدايش اصول و ضوابطي براي وجدان خواهد شد.

عبادت ها حتي اگر در مراحل كودكي باشد، وعظ ها ، دعاها ، تبليغ ها و ارشاد ها مي توانند سازنده وجدان و سازمان بخش آن باشند و انسان را به رفتارهاي ارزنده و صالح جهت دهند . كنترل رفتار براي حفظ وجدان از خطر انحراف ضروري است ؛ از آن بابت كه انسان در مسير حيات ممكن است تغييراتي كند و از مرز خويش عدول نمايد. همچنين براي موفقيت لحظه اي تن به تجاهل و تملق دهد. در چنين مواردي اگر كنترلي از سوي مربي صورت نگيرد خطر دامنه دار شدن انحراف وجود خواهد داشت .


حفظ و تقويت وجدان

ما از قبل هم گفته ايم كه وجدانها در معرض انحراف و آلودگي هستند و ممكن است خداي نخواسته موجبات سقوط انسان را فراهم كنند. اين امر درباره كودكان خردسال و نيز نوجوانان صادق تر است از آن بابت كه وجدان آنها پاك و در مرحله انعطاف پذيري است و به همانگونه كه سريعاً برانگيخته مي شوند ، به سرعت هم تحت تأثير قرار مي گيرند.

بدين سان وجدان ها نيازمند حفاظت از خطر و محتاج تقويت اند. بايد آن را با منطق حق پسند و سخن صواب تقويت كرد و از همه ي آنچه كه سبب آلودگي چشم و گوش و ديگر اعضاي آدمي است دور و بر حذر داشت . حواس انسان مانند دريچه هايي هستند كه ما را به جهان خارج وصل مي كنند. آلودگي وجدان و انحرافات و لغزش ها معمولاً از طريق وجدان پديد مي آيند. غفلت از اين نكات و اصول ممكن است خطرآفرين باشد و فردي پديد آيد كه عمري براي خود و ديگران شّر و گرفتاري بيافريند.