بچه ها را به کار وا داریم

[مینو]

بچه ها را به کار وا داریم

هر وقت از فرزندم می خواهم کاری انجام دهد، غر می زند، با بی ادبی مخالفت می کند و یا آنقدر کش و قوس می دهد و انجام کار طول می کشد که پشیمان می شوم و دفعه بعد سعی می کنم خودم امور را حل و فصل کنم، ولی احساس می کنم خیلی خسته ام کاش راهی بود تا بچه ها قسمتی از خانه را منظم می کردند؟ چطور آنها را وادار کنم تا بدون نق زدن همت کنند و مسئولیت پذیر باشند؟

تعیین کارهای روزمره برای بچه ها، یکی از بهترین راههای ایجاد عزت نفس و احساس رقابت در آنهاست. کارهای منظم روزمره، عادات مفید و گرایش خوبی نسبت به کارکردن، ایجاد می کنند. این نقش درسهایی ارزشمند درمورد زندگی بما می آموزد و این درک را بوجود می آورد که برای اداره یک خانه، کارهایی است که باید انجام شود. وقت به سرعت می گذرد و به همین دلیل اغلب احساس می کنیم درمنزل به قدری کمک نیاز داریم. تاکنون چند نفر از والدین، نزدیکترین منبع توان بالقوه، یعنی نیروی فرزندانشان را مورد بهره برداری قرارداده اند؟ اغلب مادران می گویند: استفاده از این پتانسیل درخانه، ایده ای عالی است، ولی کمک کودک، بیش از آنچه موجب صرفه جویی دروقت می شود، زمان ما را می گیرد.

این نظر درظاهر درست است و والدین شاید بتوانند کارها را سریعتر و بهتر از فرزندانشان انجام دهند ولی آیا پیش گرفتن چنین روشی درست است؟

معتقدم کمک کردن کودک در منزل، کاری، منطقی، جالب و حتی ضروری است، چون طفل باید کارها را بیاموزد و والدین نیز به کمک او نیاز دارند.

علم روانشناسی براین باور است که چهار نیاز عمده عاطفی وجود دارد که باید از همان روزهای آغازین زندگی برآورده شوند تا کودک بتواند از یک نوزاد درمانده به بزرگسال رشد یافته بالغ تبدیل شود. این نیازها عبارتند از:

۱) عشق و امنیت

۲) کسب تجارب جدید

۳) تحسین و قدردانی

۴) و بالاخره مسئولیت پذیری که بحث این موضوع می باشد.

اگر به کودک اجازه داده شود تا در نحوه مراقبت از خود درمسائل روزمره همچون غذا خوردن، لباس پوشیدن و شستشو استقلال عمل داشته باشد، این نیاز برآورده خواهد شد. این نیاز هم چنین در صورتی هم که به او اجازه داده شود تا وسایلی شخصی داشته باشد، اگر چه کوچک و کم بها اما در مالکیت مطلقش باشند، بر آورده می شود. به موازات رشد کودک، حیطه های مسئولیت او نیز باید گسترش یابد تا نهایتاً بازتاب اعمال خود را بعهده بگیرد. به گونه ای که به هنگام بلوغ کامل، در برابر دیگران هم حس تعاون و همدلی کند.

اعطای استقلال فزاینده به معنای آن نیست که والدین از اعمال دیدگاهها، سلیقه ها و انتخاب های شخصی خود، اجتناب کنند یا دلیلی برای توجیه آنها ارائه نکنند و یا به این معنا نیست که آنان در زندگی کودک، هیچ دخالت یا مشارکتی نکنند و تمام حرکات او را بپذیرند. برعکس اطفال باید برای راهنمایی ها و محدودیت ها چارچوب هایی دراختیار داشته باشند. دانستن این که چه چیزی از او انتظار می رود؟ و مجاز به انجام چه کارهایی است؟ چه حدودی را باید رعایت کند؟ و به چه دلیل؟ چطور می توان به کودک نابالغ و بی قید و بند، مسئولیت پذیری را آموزش داد؟ پاسخ این است که باید به فرزند مسئولیت داده شود تا به صورت عملی آنرا بیاموزد. مثل هر مهارت دیگری این مقوله نیز به تمرین نیاز دارد که باید تحت هدایت بزرگسالان صورت گیرد و تدریجاً از میزان آن کاسته شود. درغیر این صورت کودک در برابر خود، دیگران و حتی اشیاء مادی احساس مسئولیت نخواهد کرد. وقتی چنین محدودیتی با فقدان آموزش خویشتن داری و برنامه ریزی قبلی توام شود، دراین صورت کودک، فردی تکانشی بی تمایل به انتظار و تلاش برای به دست آوردن خواسته های خود و بیزار از رعایت حقوق دیگران و دریک کلام، فردی بی بند و بار خواهد شد.

عده کثیری از این قبیل بچه ها بعد از اتمام دبیرستان دنبال مشاغلی خواهند رفت که بار مسئولیت کمتری داشته باشد، کاری که نیاز به مسئولیت پذیری را ارضاء نکند احتمالا بیگانگی و طردشدگی را در فرد افزایش میدهد و این احساس که جامعه آنها را از خود طرد کرده، ممکن است، این حس را در آنها پدید بیاورد که آنان نیز به نوبه خود، دینی به جامعه ندارند، موردی که در مشاوره بارها با آن مواجه بوده ام دختران و پسرانی که سالها از سن بلوغشان گذشته و هنوز والدین به آنان اجازه مشارکت حتی در کارهای شخصی اشان را نمی دهند، آنان مجاز نیستند رشته تحصیلی خود را انتخاب کنند، قادر نیستند به تنهایی برای خرید لباس خود بروند، محدودیتی در دخل و خرج شخصی خود ندارند، انتظارات آنان هیچ تناسبی با توانایی های واقعی خانواده ندارد با هنجارهای اجتماعی خود کاملا بیگانه اند و بعد از چند دقیقه صحبت می توان مشاهده کرد که آنان هیچ دلبستگی به پدر و مادر و حتی خانواده خود ندارند.

موجوداتی که تنها گرفته اند و هیچگاه یاد نگرفته اند در مقابل خدمات دریافتی تشکر و یا عمل متقابلی انجام دهند شاید از دیدگاه ساده لوحانه برای گریز از مسئولیت بتوانیم این نسل ناتوان را محکوم کنیم و یا فرهنگ های بیگانه و ماهواره ها را مقصر بنامیم و مسئولیتهای انجام نداده را به دوش تهاجم فرهنگی و غیره بیندازیم عملی که تا بحال انجام شده و هیچ سودی از آن نبرده ایم ولی اگر بخواهیم صادقانه بیندیشیم تنها و تنها تربیت والدین این نوجوانان ناتوان را به عرصه جامعه وارد کرده است تا زمان رسیدن فرزندمان به هجده سالگی، او سالهای زیادی را تحت تربیت و راهنمایی ما گذرانده برای دریافت مدرک تحصیلی کارشناسی از دانشگاه، تنها ۲۱۰۰ ساعت حضور در کلاس درس و مطالعه خارج از کلاس و برای آموختن مهارتهای حرفه ای، تنها نیمی از این زمان لازم است. برای یاد دادن کار و قدردانی به فرزند در منزل، بیش از شانزده برابر دانشگاه، زمان در اختیار داریم. برای استفاده مفید از این ساعات، چه برنامه ای تدارک دیده ایم؛ رایانه، CDهای کارتون، مهد کودک، درباره زمانی که کودکمان، به قصد شروع زندگی جدید و مستقل منزل را ترک می کند، بیندیشید. ما والدین تصور می کنیم او می تواند با تمام چالشهای زندگی کنار بیاید آیا این امر بدون آموزش امکانپذیر است؟

هیچ وقت برای شروع آموزشهای مفید دیر نیست و این موضوع به سن و سال کودکتان ارتباطی ندارد شاید روشها و مشوقهای مورد استفاده تغییر کند. توجه شما به این مقوله نشان دهنده این مهم است که حال نیز در جست وجوی ایده های بهتری برای پرورش فرزند خود هستید. نارضایتی از اشتباه های بهتری باری پرورش فرزند خود هستید. نارضایتی از اشتباه های گذشته را یکسره فراموش کنید، زیرا با برخورد صحیح کودکتان داوطلبانه و با رغبت شروع به حرکت و پیشرفت خواهد کرد و مهارتهای لازم برای زندگی بزرگسالی در اجتماع را می آموزد و آگاهی بیشتری از ارزش اشیاء و قدردانی گسترده تری از تلاشهای دیگران بوجود خواهد آمد. به این ترتیب، شما نیز پاداش خود را دریافت می کنید، زیرا بخشی از بار سنگین مسئولیت کاسته خواهد شد و در نتیجه، احساس ناخوشایند مورد سوء استفاده واقع شدن بر طرف می شود و وقت بیشتری برای کارهای مورد علاقه، در زندگیتان بوجود می آید. از طرفی به سبب آماده سازی فرزندتان برای زندگی در دنیای بزرگسالی، احساس موفقیت درونی خواهید داشت و بخود می بالید. به پیشنهادات زیر دقت کنید شاید بتوانید به فراخور حال خود چندتایی از آنها را آزمایش کنید.

مطمئن باشید حداقل برای شروع مفید خواهد بود و مطمئنم برای ادامه مسیر راهنمایی خواهید شد چرا که «خود راه بگویدت که چون باید رفت» اما خواهش می کنم ابتدا انگ مادر خوب و مسئولیت پذیر را از پیشانی خود پاک کنید والدین خوب کسانی هستند که بال پرواز و استقلال را آموزش دهند، نه برای حفظ هویت مرضی خود، کودک را وابسته به بار آورند چیزی که در جامعه ایرانی زیاد مشاهده می شود. جوانان ۲۰ساله و بیشتری که هنوز کاملا وابسته اند و اگر کوچکترین اعتراضی داشته باشند مورد بی مهری و تهدید واقع می شوند تا پدر و مادر دلیلی برای زندگی داشته باشند «بچه م به من محتاجه!! هنوز بلد نیست چکار کنه!! بی دست و پاست؟! ساده است و...


اما راه حل

به فرزندتان بگوئید که کارهای خانه اختیاری نیست و به شکایت آنها گوش نخواهید داد و واقعاً هم این کار را انجام دهید.

با تحسین و اظهار نظر مثبت، عزت نفس کودک را تقویت کنید:

▪ بگوئید کار کردن تا چه اندازه موجب شادی و آسایش شما می شود.

▪ کار کردن، هم برای کودک و هم برای سایر اعضای خانواده، مفید و سودمند است.

▪ ارزیابی و بازرسی را به نحوی خوشایند انجام دهید.

▪ حتی ناچیزترین دستاوردها را تائید و ستایش کنید.

▪ بجای این که مچ کودک را حین انجام کار اشتباه بگیرید، او را در حال انجام یک کار صحیح و خوشایند، غافلگیر کنید.

▪ برای تحسین و تشویق روزانه کودک، دقیقاً کارش را توصیف کنید مثلا بجای این که بگوئید: «عالی است» یا «تو یک قهرمانی»

▪ واضح تشریح کنید: «می بینم اسباب بازی ها سرجایش قرار گرفته و تختت مرتب است به این می گویند یک کار دقیق و حساب شده تو خیلی زحمت کشیده ای».

▪ توجه خود را بر تلاشهای انجام گرفته یا درسهای آموخته شده متمرکز کنید و نه فقط بر نتیجه نهایی.

▪ کار را هرچه زودتر توصیف و تأیید کنید، تشکر و قدردانی را به بعد موکول نکنید.

▪ اجازه دهید کودک درباره کار خودش قضاوت کند.

▪ گاهی اجازه دهید کودک خود وظایف روزانه خانه را انتخاب کند.

▪ وظایف را تنظیم کنید، خواسته ها را تغییر دهید و کودکان را هم زمان با رشد و بلوغ، در تصمیم گیریها شرکت دهید.

▪ از کودک هر روز انتظار انجام مقداری کار داشته باشید.

▪ برای انجام کارها، هر روز زمان معینی در نظر بگیرید.

▪ ثبات قدم و قاطعیت را با استفاده از تشویق و گاهی تنبیه مثل کم کردن حقوق هفتگی یا ماهانه یا انصراف از بردن او به پارک یا مهمانی در کودک تقویت کنید و پاداشهای شفاهی فوری به او بدهید.

▪ به خاطر داشته باشید هدف، همکاری و احترام و علاقه متقابل است، نه فقط انجام شده کارها.

▪ برای کودک فرصتهایی فراهم کنید تا خدمت دلسوزانه ای به فرد نیازمند کند. چنین فعالیتهایی، احساس محبت و سپاسگزاری و تمایل بیشتر به کمک در کارهای منزل را در او تقویت می کند.

▪ از تهدید و تنبیه های مداوم بپرهیزید. این روشها به ندرت نتایج مثبت و ماندگار دارند.

▪ به کودکان برچسبهای مثبت بزنید «پسر خوش شانس»، «دختر مهربان»، «برادر قوی»، «بچه باهوش» و... می تواند تصور ذهنی شیرین، دلپذیر و ماندگاری برای بقیه عمر کودک فراهم کند.

▪ محدودیتها یا تهدیدهایی که قادر یا مایل به انجام آن نیستند، در نظر نگیرید.

▪ مخصوصاً در مورد کودک خردسال، دستورهای واضح و ساده بکار ببرید.

▪ تفاوتهای فردی کودکان را مدنظر قرار دهید.

▪ زمانی که کودک تحت فشار روانی است، از خواسته ها و انتظارات خود بکاهید.

▪ به مشکل حمله کنید و نه به کودک و شخصیت او.

▪ بر نقایص و کاستیهای کوچک و ناچیز اصرار نورزید.

▪ و بالاخره از کاربرد جمله های تهدیدآمیزی نظیر «این کار را بکن وگرنه...!» پرهیز کنید.

کلام آخر این که رسیدگی بیش از حد و وابسته نگه داشتن کودک نهایتاً به ناتوانی و بدتر از آن به ناسپاسی او می انجامد، طفلی که در سالهای اولیه عمر تنها گیرنده بوده و هیچ توقع و چشمداشتی از او نداشته ایم و فرصتی برای ابراز وجود به او نداده ایم در بزرگسالی به طفیلی تبدیل خواهد شد که وبال گردن شده همواره انتظار دریافت سرویسها و خدمات بیشتری دارد و این را بیاد داشته باشیم که این چنین فردی هیچ جایگاه مناسبی در اجتماع نخواهد داشت.